A. Giriş
İşbu makalemizde 6769 s. Sınai Mülkiyet Kanunu uyarınca coğrafi işaret ve geleneksel ürün adlarından bahsedilecek; öncelikle ilgili işaretlerin tanımı ve ardından kapsamı ve tescil süreçlerine yer verilecektir.
B. Coğrafi İşaret
SMK md.34’te düzenlenmekte olup, Coğrafi işaret, tüketiciler için ürünün kaynağını, karakteristik özelliklerini ve ürünün söz konusu karakteristik özellikleri ile coğrafi alan arasındaki bağlantıyı gösteren ve garanti eden kalite işaretidir.
Diğer bir deyişle, belirgin bir niteliği, ünü veya diğer özellikleri bakımından kökenin bulunduğu yöre, alan, bölge veya ülke ile özdeşleşmiş ürünü gösteren işarettir.
Coğrafi işaretler Menşe adı ve Mahreç işareti olmak üzere iki türe ayrılmaktadır ve bu iki şekilde tescil edilmektedir. Bu iki türden bahsetmek gerekirse;
I. Menşe adı; bir ürünün, tüm veya esas nitelikleri belirli bir coğrafi alana ait doğal ve beşeri unsurlardan kaynaklandığı durumdaki coğrafi işaretlere denmektedir. Ürünün üretimi, işlenmesi ve diğer işlemlerinin tümünün belirlenen coğrafi alanın sınırları içinde gerçekleşmesi gerekmektedir. Bu çerçevede menşe adı olarak tescil edilen coğrafi işaretlerin kaynaklandıkları yöre ile bağları çok kuvvetlidir.
Örnek olarak; Finike Portakalı, Malatya Kayısısı, Ödemiş Patatesi vb.
II. Mahreç işareti; Belirgin bir niteliği, ünü veya diğer özellikleri itibarıyla belirli bir coğrafi alan ile özdeşleşmiş olan; üretim, işleme ya da diğer işlemlerinden en az birinin belirlenmiş coğrafi alan içinde gerçekleşmesi gereken ürünlerin konu olduğu coğrafi işaretlere denmektedir. Hammaddesi veya üretim, işleme aşamalarından bir tanesi yörede gerçekleşen bir ürün mahreç işareti olarak tescillendiğinde diğer üretim ve işleme aşamaları kaynaklandığı yöre dışında da gerçekleştirilebilir.
Örnek olarak; Hereke Halısı, Antep Baklavası vb.
İki tür arasındaki en temel farklılık; coğrafi işarete ilişkin ürünün üretimi, işlenmesi veya diğer işlemlerinin belirtilen coğrafi alan dışında yapılıp yapılamayacağı konusunda ortaya çıkmaktadır.
Ancak bir adın belirli bir ürünün coğrafi kökenini göstermesi ve bu kökenden kaynaklanan nitelik ve özelliklere sahip olması, coğrafi işaret sayılması için yeterli değildir. Bu gerekliliklerin yanı sıra adın 6769 Sayılı Sınai Mülkiyet Kanunu ( SMK ) kapsamında sayılan belirli ürün tiplerinden birine dahil olması gerekmektedir. SMK md.33 uyarınca coğrafi işaretler;
-Gıda Ürünleri
-Tarım Ürünleri
-Maden Ürünleri
-El Sanatları Ürünleri
-Sanayi Ürünlerini kapsamaktadır.
Yukarıda yer alan gruba dahil olabilecek ürün tipleri, Yönetmelik’te daha ayrıntılı şekilde sınıflandırılmıştır. Yönetmelik md.35/5 uyarınca;
Peynir, peynir ve tereyağı dışında kalan süt ürünleri, tereyağı dahil katı ve sıvı yağlar, dondurmalar ve yenilebilir buzlar, alkolsüz içecekler, çikolata, şekerleme ve türevi ürünler, fırıncılık ve pastacılık mamulleri, hamur işleri, tatlılar, yiyecekler için çeşni/ lezzet vericiler, soslar ve tuz, işlenmiş ve işlenmemiş et ürünleri, bal, işlenmiş ve işlenmemiş meyve ve sebzeler ile mantarlar, yemekler ve çorbalar, biralar ve diğer alkollü içkiler, tütün, halılar ve kilimler, dokumalar, halılar, kilimler ve dokumalar dışında kalan el sanatı ürünleri ve diğer ürünler…
Coğrafi işaret başvurusu yapılırken, başvurunun bu gruplardan hangisinin kapsamına girdiği belirtilmelidir.
1. Coğrafi İşaret Tescil Süreci
Coğrafi işaret başvurusu TÜRKPATENT elektronik başvuru sistemi (EPATS) üzerinden yapılmalıdır.
Başvuru yapabilmek için gerekli olan belge ve şartlar SMK md. 37’de belirtilmiş olup aşağıdaki şekildedir:
a) Başvuru yapanın kimliğini içeren başvuru formu.
b) Başvuru yapan gerçek veya tüzel kişinin ürünün tek üreticisi olması hâlinde, bu hususu ispatlayan bilgi ve belgeler.
c) Tescili istenen coğrafi işaretin adı, menşe adı veya mahreç işaretinden hangisine uygun olduğuna ve ürün grubuna ilişkin bilgi ile coğrafi işaret tanımına uygunluğunu kanıtlayan bilgi ve belgeler.
ç) Ürünün tanımı, ürünün ve gerekiyorsa hammaddesinin fiziksel, kimyasal, mikrobiyolojik ve duyusal özelliklerini açıklayan teknik bilgi ve belgeler.
d) Coğrafi alanın sınırlarını açıkça tanımlayan ve belirleyen bilgi ve belgeler.
e) Üretim metoduna ve varsa söz konusu ürüne özelliğini veren yerel üretim teknikleri ile usul ve adetlere ilişkin bilgi ve belgeler.
f) Coğrafi işaret tanımı kapsamında coğrafi işaret tesciline konu olan ürünün niteliğinin, ününün veya diğer özelliklerinin söz konusu coğrafi alan ile bağlantısını kanıtlayan bilgi ve belgeler.
g) Ürünün söz konusu coğrafi alandaki tarihsel geçmişine ilişkin bilgi ve belgeler.
ğ) Denetim biçimini ayrıntılı olarak açıklayan bilgi ve belgeler ve örnek denetim tutanağı
h) Coğrafi işaretin kullanım biçimi ve varsa etiketleme ve ambalajlama usullerini açıklayan bilgiler.
ı) Başvuru ücretinin ödendiğine ilişkin bilgi.
Olmakla birlikte başvuruya ilişkin diğer usul ve esaslar yönetmelikle belirlenir.
2. Coğrafi İşaret Olarak Tescil Edilmeyecek Adlar
SMK md.35 kapsamında coğrafi işaret olarak tescil edilmeyecek adlar belirtilmiş olup bu adlar aşağıda belirtilmiştir:
a) Ürünlerin öz adı olmuş adlar.
b) Menşe adı veya mahreç işareti tanımlarına uymayan adlar.
c) Ürünün gerçek kaynağı konusunda halkı yanıltabilecek olan bitki tür ve çeşitleri, hayvan ırkları veya benzeri adlar.
d) Kamu düzenine veya genel ahlaka aykırı adlar.
e) Yabancı ülke kaynaklı başvurularda kanunda belirtilen şartları taşıyan kişiler tarafından başvurusu yapılmış olmasına rağmen kendi ülkesinde korunmayan, koruması sona eren veya kullanılmayan adlar.
f) Tescilli veya başvurusu yapılmış bir coğrafi işaret ile tamamen veya kısmen eş sesli olan ve tüketiciyi yanıltabilecek adlar.
C. Geleneksel Ürün Adı
SMK md.34/3’te düzenlenmekte olup, menşe adı veya mahreç işareti kapsamına girmeyen ve ilgili piyasada bir ürünü tarif etmek için geleneksel olarak en az otuz yıl süreyle kullanıldığı kanıtlanan adlar, aşağıdaki şartlardan en az birini sağlaması hâlinde geleneksel ürün adı olarak tanımlanır:
a) Geleneksel üretim veya işleme yöntemi yahut geleneksel bileşimden kaynaklanması,
b) Geleneksel hammadde veya malzemeden üretilmiş olması,
şeklinde belirtilmektedir.
Örnek olarak; Baklava, Lokum, Höşmerim, Mantı, Pastırma vb.
Geleneksel ürün adları, coğrafi işaretle benzerlik göstermesine ve ortak hükümlerde düzenlenmesine rağmen Sınai Mülkiyet Hakkı niteliği taşımamaktadır.
1. Geleneksel Ürün Adı Tescil Süreci
Geleneksel ürün adı başvurusu TÜRKPATENT elektronik başvuru sistemi (EPATS) üzerinden yapılmalıdır.
Başvuru yapabilmek için gerekli olan belge ve şartlar SMK md. 37/2’de belirtilmiş olup aşağıdaki şekildedir:
a) Başvuru yapanın kimliğine ilişkin bilgileri içeren başvuru formu,
b) Geleneksel ürün adı tanımına uygunluğu kanıtlayan bilgi ve belgeler,
c) Ürünün tanımı, ürünün ve gerekiyorsa hammaddesinin fiziksel, kimyasal, mikrobiyolojik ve duyusal özelliklerini açıklayan teknik bilgi ve belgeler,
ç)Ürün içeriğinde yer alan hammadde ve diğer bileşenlerin özellikleriyle birlikte ürün karakteristiğine işaret eden ürün hazırlama tekniklerinin de açıklandığı üretim metodu tanımı. d) Denetim biçimini ayrıntılı olarak açıklayan bilgi ve belgeler,
e) Geleneksel ürün adının kullanım biçimini ve varsa etiketleme ve ambalajlama usullerini açıklayan bilgi ve belgeler,
f) Başvuru ücretinin ödendiğine ilişkin bilgi,
olmakla birlikte başvurulara ilişkin diğer usul ve esaslar yönetmelikle belirlenir.
2. Geleneksel Ürün Adı Olarak Tescil Edilmeyecek Adlar
SMK md.35/2 kapsamında geleneksel ürün adı olarak tescil edilmeyecek adlar belirtilmiş olup bu adlar aşağıda belirtilmiştir:
a) Geleneksel ürün adı olma şartlarından en az birini yerine getirmeyen adlar,
b) Ürünün genel özelliğini ifade eden adlar,
c) Ürünün niteliği konusunda halkı yanıltabilecek adlar,
ç) Kamu düzeni veya genel ahlaka aykırı adlar,
d)Yabancı ülke kaynaklı başvurularda kanunda belirtilen şartları taşıyan kişiler tarafından başvurusu yapılmış olmasına rağmen kendi ülkesinde korunmayan, koruması sona eren veya kullanılmayan adlar.
3. Başvuru Hakkı
Coğrafi işaret ve geleneksel ürün adı tescil başvurusunda bulunma hakkı kanunda ortak maddede düzenlenmiş olduğu için bu çalışmada da tek başlık altında belirtilecektir.
Coğrafi işaret ve geleneksel ürün adı tescil başvurusunda bulunma hakkı SMK md.36 kapsamında düzenlenmiş olup, başvuruda bulunma hakkına sahip kişiler aşağıda belirtilmiştir:
a) Üretici grupları,
b) Ürün veya ürünün kaynaklandığı coğrafi alanla ilgili kamu kurum ve kuruluşları ile kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşları,
c)Ürünle ilgili olarak kamu yararına çalışan veya üyelerinin ekonomik çıkarlarını korumaya yetkili dernekler, vakıflar ve kooperatifler,
ç) Ürünün tek bir üreticisi varsa, bu durumu ispat etmesi şartıyla ilgili üretici
D. Sonuç
Özgün bir mutfağa ve kültürel çeşitliliğe sahip ülkemize ait değerlerin Sınai Mülkiyet Kanunu ve uluslararası hukuk uyarınca korunması, tüketicinin aldatılmadan bilinçli olarak tüketim tercihlerini belirleyebilmesi, üreticiler arasında dürüst ve bozulmamış rekabetin temini için coğrafi işaret ve geleneksel ürün adlarını tanımak ve bu işaretlerin tescilinin sağlanması yüksek önem arz etmektedir.
Saygılarımızla,